دنیا شبیه چیست؟
تحلیلی روانشناختی از تحولات صدر اسلام
جلسه سی‌وسوم؛ دنیا شبیه چیست؟
ماري نرم و کشنده
از امام کاظم صلوات الله علیه نقل شده است که فرمودند:
مَثَلَ الدُّنْيَا مَثَلُ الْحَيَّةِ مَسُّهَا لَيِّنٌ وَ فِي جَوْفِهَا السَّمُّ الْقَاتِلُ يَحْذَرُهَا الرِّجَالُ ذَوُو الْعُقُولِ وَ يَهْوِي إِلَيْهَا الصِّبْيَانُ بِأَيْدِيهِمْ؛
دنيا مثل مار است که ظاهرش نرم و فریبنده، و در باطنش زهری کشنده است.
آن هایی که مار را می شناسند می دانند حیوان خطرناکی است از آن فرار می کنند اما بچه ها که نمی دانند می روند با آن بازی می کنند.
یعنی کسانی که خیلی به دنیا مشغول می شوند بچه هایی هستند که نمی دانند دنیا چیست.
خیال می کنند چیز خیلی ارزنده‌ای است و خیلی ارزش دارد، اما آن هایی که عاقلند می فهمند که این ظاهرش است و در درونش سم کشنده است.
نخی از پارچه ای نخ نما
پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه‌وآله درباره غیرقابل اعتماد بودن عمر دنیا می فرماید: دنیا همانند پارچه ای نخ نخ شده می ماند که یک نخ دیگرش مانده تا اصلا از آن جایی که بند بوده قطع شود.
خیال نکن اگر به این نخ دست زدی، این نخ برای تو می ماند. این نخ هم مثل سایر نخ های این لباس قطع می شود؛ هَذِهِ الدُّنْيَا مَثَلُ ثَوْبٍ شُقَّ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ؛ دنیا همانند پارچه ای است که همه اش نخ نخ شده است و اگر به آن دست بزنی پاره می شود.
فَيَبْقَى مُتَعَلِّقاً بِخَيْطٍ يُوشِكُ ذَلِكَ الْخَيْطُ أَنْ يَنْقَطِع؛ آخرش به یک نخ بند است که همان هم نزدیک است که پاره شود و عمرش به سرآید. از عمر دنیا همانند نخی از پارچه ای نخ نخ شده مانده که این در دست توست، و به یک چشم به هم زدن این نخش هم پاره می شود و از دنیا خواهی رفت.
استراحتگاهی در بین راه
از امیرالمومنین‌سلام‌الله‌علیه نقل شده که فرمودند: وَإِنَّ أَهْلَ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ بَيْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ سَائِقُهُمْ فَارْتَحِلُوا؛ کاروانی حرکت کرده و از جایی به جای دیگر می روند. در استراحتگاهی توقف کرده‌اند تا غذایی بخورند و استراحتی کنند، اما همین‌که بساط‌شان را پهن کردند و هنوز کارشان تمام نشده، قافله‌سالار ندا می دهد که حرکت می‌کنیم.
دنیا این طور است. دنیا توقفگاهی بین رحم مادر و قبر است، و قبر آغاز زندگی ابدی ماست. کسی نباید به این استراحتگاه دل ببندد. قهوه‌خانه برای همین است که انسان چای و ناهاری بخورد و برود؛ برای این نیست که انسان بگردد، يا برای خودش کاخی بسازد.
آب شوري کُشنده
این مثل هم از موسی‌بن‌جعفرسلام‌الله‌علیه است که مَثَلُ الدُّنْيَا مَثَلُ مَاءِ الْبَحْر،ِ كُلَّمَا شَرِبَ مِنْهُ الْعَطْشَانُ ازْدَادَ عَطَشاً حَتَّى يَقْتُلَهُ؛ دنیا مثل آب دریا می ماند؛ یعنی آب آن شور است.
انسان تشنه وقتی به لب دریا می رسد خیال می کند می تواند آب بخورد و رفع عطشش بشود. شروع به خوردن می کند، اما هر چه بیشتر می خورد تشنه تر می شود و آن قدر می خورد تا او را می کشد.
دامی برای غافلگیری
از کلمات قصار امیرالمومنین‌سلام‌الله‌علیه است که فرمود: إِنَّمَا الدُّنْيَا شَرَكٌ وَقَعَ فِيهِ مَنْ لَا يَعْرِفُهُ؛ تله گذاشتن یک کار عقلایی است و انسان برای به دست آوردن چیزهایی که به آسانی به دستش نمی آید، سعی می کند حیله ای به‌کار ببرد و آن‌ها را به دام بیندازد. در این حدیث حضرت می فرماید: دنیا شبیه دامی است که کسی گسترده باشد تا ما را غافلگیر کند و در آن بیندازد.
در جنگ‌ها نمونه های زیادی داریم که دشمن از آن جایی که به آسانی حریف طرف مقابل نمی شود برای آن‌ها تله ای می گذارد و آن‌ها را در دام می اندازد. می فرماید: دنیا هم دامی است که بر سر راه انسان گسترده شده است. کسی که این دام را نمی شناسد، گول می خورد و در دام می افتد. پس مواظب باشید ببینید پایتان را کجا می گذارید.
شبی تاریک در بیابانی پر از تیغ
در تشبیه دیگری می فرماید: مردم در دنیا مثل کسی هستند که شب در بیابانی پر از خار و خاشاک حرکت می کند. هر قدمی برمی دارد با احتیاط برمی دارد و به گونه‌ای پا بر زمین می گذارد که پایش آسیب نبیند و سالم عبور کند.
اما کسی که به این تیغ ها توجه ندارد به سرعت قدم برمی دارد و چند قدم که می رود خارها در پایش فرو می رود و از راه باز می ماند. چه بسا خارهای زهرآلودی باشد که او را هلاک هم بکند.
بالاخره باید از این راه عبور کرد. انسان نمی تواند از رحم مادر به بهشت بپرد. سنت الهی این است که این مسیر باید طی شود، و هر انسانی باید چندی در دنیا زندگی کند.
مهم این است که با این محل سکونت موقت چگونه برخورد کند؛ ممکن است خیال کند این‌جا بستر نرمی است و هر چه دلش می خواهد برایش فراهم می شود و خطری هم او را تهدید نمی کند، یا بداند این جا خارها، مارها و عقرب ها هست و باید با احتیاط قدم بردارد و مواظب باشد که خطری متوجه‌اش نشود. در این صورت می‌تواند از این دنيا زاد و توشه‌ای برای آخرت بردارد.
مانند سایه ات!
باز از امیرالمؤمنین سلام‌الل ه‌علیه مثال دیگری نقل کرده‌اند که می فرماید: مَثَلُ الدُّنْيَا كَظِلِّكَ إِنْ وَقَفْتَ وَقَفَ وَ إِنْ طَلَبْتَهُ بَعُدَ؛ دنیا مثل سایه خودت می ماند. اگر جایی بایستی سایه هم کنارت ایستاده است، اما اگر بخواهی دنبال سایه بدوی، سایه هم می دود و تو به آن نمی رسی. هر چه دنبال دنیا بدوی، بیشتر از تو فرار می کند و نیازت به آن بیشتر می شود، اما وقتی به آن اعتنایی نداشته باشی به اندازه‌ای که برایت لازم است فراهم می شود.
بنابراین حرص بی‌جهت نزن! فقط دنبال شناختن وظیفه‌ا ت باش و آن را انجام بده. اگر وظیفه ات این است که امور دنیا را ترتیب بدهی و منافعی از آن ببری تا به فقرا خدمت کنی، وظیفه ات را انجام بده.
توقف همان و جا ماندن همان!
در روایتی از پیغمبر اکرم صلی الله‌علیه و آله نقل شده است که فرمودند: دنیا مثل کاروانی است که در حال سفر است. هر اندازه انسان توقف کند، به همان اندازه از کاروان عقب مي ماند.
کاروان در حال حرکت است و به مصلحت تو نیست که خیلی توقف کنی و این‌جا دل ببندی. باید از این‌جا عبور کرد.
اگر راه سرسبز و خرمی است تماشا کن! نعمتی است خداوند قرار داده است؛ استفاده کن و برو!
این‌جا برای ماندن نیست. اگر توقف کني از قافله عقب می مانی. اهل قافله راه را می پیمایند و به سعادت آخرت می رسند و تو همین جا مانده ای.
نمی بر دیواره کاسه
و بالاخره در نهج‌البلاغه از امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام نقل شده است که أَلَا وَ إِنَّ الدُّنْيَا قَدْ وَلَّتْ حَذَّاءَ فَلَمْ يَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَةٌ كَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ اصْطَبَّهَا صَابُّهَا؛ دنیا با شتاب در حرکت است، و چيزي از آن باقی نمانده است. کاسه آبی را تصور کنید که آب آن خالی شده و تنها نمی از آب بر آن باقی مانده‌است.
چنین نمی از زندگی برای ما باقی مانده است. این قابل دل بستن نیست. نسبت این زندگی به حیات ابدی، نزدیک صفر است و کأنه چیزی حساب نمی شود. شما این نم را با آب‌انبار، مخزن آب شهر یا آب دریا مقایسه کنید. این نم چه نسبتی با آن‌ها دارد؟! کسی این را اصلا آب حساب نمی کند.
از این‌رو خداوند فرمود: وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ؛ این اسمش زندگی نيست، و «زندگی» در آخرت است.
این زندگی که به چشم بر هم زدنی تمام می شود، قابل این نیست که انسان آن را هدف قرار دهد و براي رسيدن به آن برنامه ریزی کند، مگر این‌که آن‌چه را می طلبد، وسیله‌ای برای آخرتش باشد. اگر برای آن هدف بود خیلی ارزشمند است و همه ارزش های هدف از این راه حاصل می شود. بهشت ابدی با همه مقاماتش مزد اعمالی است که این‌جا انجام می دهیم.
درست است که این اعمال چند روزی بیشتر نیست، اما آن بهشت با آن مقامات و با آن طول عمر، اثر همین اعمال چند روزه است. این اعمال خیلی قیمت دارد، چون این ها را برای آن انجام می دهی. اما اگر برای خودش انجام دهی، تا چشم بر هم زنی تمام می شود.
گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (دامت‌بركاته) در دفتر مقام معظم رهبری
تاریخ سخنرانی: 1395/04/02
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی(دامت‌بركاته)
